Hejnał elbląski świętuje 50 lat — z wieży ratusza rozbrzmiewa od 23 października 1975 roku

23 października 1975 roku z wieży elbląskiego Ratusza Staromiejskiego po raz pierwszy rozległ się hejnał elbląski. To dziś symbol miasta obchodzi pół wieku — jubileusz przypada dokładnie 23 października 2025 roku. Hejnał został uruchomiony dzięki inicjatywie lokalnego Cechu Rzemiosł Różnych, który wybudował kuranty i mechanizm umożliwiający odtwarzanie melodii z wieży ratuszowej.

Pomysł i wykonanie wyszły ze środowiska rzemieślniczego. „Urządzenie zbudowane przez Cech Rzemiosł Różnych to była ciekawa machina, taka wielka pozytywka. Mechanizm zegarowy uruchamiał coś w rodzaju pozytywki, wielki bęben bolcami zahaczał blaszki wydające określony ton i powstawał hejnał” — mówił w jednym z archiwalnych zapisów miejscowy historyk, przypominając o technicznej stronie przedsięwzięcia. To konstrukcja mechaniczna, którą mieszkańcy szybko zaczęli utożsamiać z miejskim rytmem dnia i uroczystościami.

Przez 50 lat hejnał pełnił w Elblągu kilka ról. Po pierwsze, to dźwięk rozpoznawalny przez mieszkańców — przypomnienie o historii rynku i ratusza. Po drugie, odgrywał rolę w obchodach ważnych dla miasta momentów: uroczystości państwowych, jubileuszów, a także lokalnych świąt. Co istotne, instrument nie był statyczny: wymagał przeglądów i drobnych napraw, a mechanizm poddawano konserwacjom, żeby zachować oryginalne brzmienie. Dzięki temu hejnał nadal można usłyszeć z wieży, choć sposób jego obsługi i utrzymania zmieniał się z upływem lat.

Na miejscu widać było, że dla wielu elblążan hejnał to element codziennego pejzażu — ludzie przystająali na Starym Rynku, żeby posłuchać kilku taktów. Młodsze pokolenia często słyszały o hejnałach jedynie jako o miejskiej tradycji, dla starszych to dobrze znany dźwięk z dzieciństwa. „To część naszej tożsamości — gdy hejnał gra, od razu robi się ten nastrój starego miasta” — mówiła jedna z mieszkanek, która zatrzymała się dziś przy ratuszu.

Skąd wziął się projekt? Cech Rzemiosł Różnych, skupiający miejscowych stolarzy, ślusarzy i innych rzemieślników, podjął się wykonania kurantów i układu napędowego. Zastosowano rozwiązania wzorowane na tradycyjnych mechanizmach zegarowo-muzycznych — wielki bęben z bolcami, które uderzały w metalowe blaszki, tworzył określone tony. Dzięki zegarowi mechanizm mógł być uruchamiany automatycznie o stałych porach lub wspomagany ręcznie podczas uroczystości. Taka konstrukcja dawała efekt „pozytywki” — stąd porównanie historyka.

Dla mieszkańców i turystów praktyczne informacje są proste: jeśli chcą posłuchać hejnału, najlepiej przyjść na Stary Rynek przy Ratuszu Staromiejskim w godzinach, gdy odbywają się miejskie wydarzenia. Hejnał bywa odtwarzany także przy okazji ważnych rocznic i świąt; szczegóły ewentualnych publicznych odsłuchań i obchodów jubileuszowych publikuje Urząd Miejski w Elblągu na stronie www.elblag.eu oraz w komunikatach Wydziału Kultury. Warto dodać, że dostęp do wnętrza wieży i mechanizmu jest ograniczony — konserwacje i prace serwisowe zabezpieczają zabytkową konstrukcję, więc wejścia organizowane są okazjonalnie i najczęściej w ramach specjalnych wydarzeń kulturalnych.

Tło historyczne pokazuje też zmiany w strukturze miasta. Hejnały miejskie mają długą tradycję w Polsce; wiele z nich kojarzy się z tradycją miejskich strażników czy sygnalistów. W Elblągu inicjatywa z 1975 roku była lokalnym aktem pamięci i budowania tożsamości po powojennych przemianach urbanistycznych. Pół wieku później dźwięk z ratuszowej wieży przypomina o ciągłości tej tradycji, choć miasto przez dekady się zmieniało — i to zarówno pod względem zabudowy, jak i społecznego miksu mieszkańców.

Reakcje samorządu i plany na jubileusz pozostają w gestii Urzędu Miejskiego. Dla osób zainteresowanych historią mechanizmu i konserwacją najlepszym punktem kontaktowym będzie Wydział Kultury UM Elbląg — informacje o planowanych odsłonach hejnału, ewentualnych spacerach historycznych czy wystawach tematycznych są aktualizowane na miejskiej stronie. Drobna wskazówka praktyczna: jeśli planujecie odwiedzić archiwum lub umówić się na wizytę w ratuszu, sprawdźcie godziny pracy urzędu i koniecznie zarezerwujcie termin — teraz to standard.

Co oznacza ten jubileusz dla lokalnej społeczności? Przede wszystkim przypomnienie o roli rzemiosła i obywatelskich inicjatyw w tworzeniu miejskich symboli. Hejnał stał się elementem wspólnego dziedzictwa bez wielkiej administracyjnej kampanii — po prostu przez codzienne odtwarzanie i wspomnienia kolejnych pokoleń. Dla lokalnych przedsiębiorców i organizatorów wydarzeń to też okazja — jubileusz jest pretekstem do działań promocyjnych, spacerów tematycznych i opowiadań o mieście przy kawie na rynku.

Na koniec — drobna praktyczna uwaga: jeżeli chcecie usłyszeć hejnał „na żywo”, przyjdźcie na Stary Rynek z lekkim zapasem czasu; miejsce potrafi być tłoczne podczas weekendów, a najlepsze miejsce do słuchania to obszar przed ratuszem, ewentualnie kawiarniane ogródki od strony rynku. No i rzecz jasna — posłuchajcie uważnie; to nie koncert symfoniczny, ale część miejskiej opowieści, którą warto zatrzymać na kilka chwil.